Kołtrynami w dawnych czasach nazywano między innymi motywy kwiatowe, ornamenty i inne ozdobne obrazki, drukowane przy pomocy drzeworytniczych matryc na papierze lub tkaninie. Służyły one do ozdabiania ścian, mebli, czasem jako zasłony. Najpierw pojawiły się w dworach, a z czasem stały się elementem ozdobnym wiejskich chat zamożniejszych chłopów jako zamiennik polichromii.

W kolekcji płazowskiej wśród 22 drzeworytów znajduje się jedna kołtryna. Możliwe, że było więcej tego typu drzeworytów, ale do naszych czasów przetrwała tylko ich część, głównie święte obrazki. Ze względu na jej specyficzny wygląd można śmiało powiedzieć, że po pokolorowaniu idealnie nadawała się jako ozdoba mebli czy skrzyń. Mogła też pełnić rolę obrazka na ścianie. Kołtryny były zazwyczaj kolorowane i mogły stanowić tanią alternatywę dla malowideł na skrzyniach posagowych – wystarczyło na zwykłą skrzynię nalepić obrazek. W przypadku kołtryny płazowskiej mamy do czynienia z obrazem niedokończonym przez drzeworytnika. Na jednym z liści można nawet dostrzec sposób rytowania. Widać, jak drzeworytnik wyciął nożem na krawędzi jedną kreskę i następnie od niej prowadził grzebyk. To „niedokończenie” nie było spowodowane nagłym wypadkiem. Na liściach widoczne są niewyraźne ryty lub wgniecenia, które mogły się pierwotnie odbijać, ale z czasem zatarły się. Patrząc na inne drzeworyty płazowskie widać, że drzeworytnik zaczynał rzeźbić jakiś element i nie kończył go. Może to oznaczać, że uznał, iż dalsze rytowanie nie ma praktycznego sensu i w takim stanie obraz też będzie dobrze wyglądać.

Kołtryna, drzeworyt płazowski. pochodzenie: zbiory Muzeum Narodowego w Warszawie.

W 2018 roku na prośbę Grzegorza Ciećki malarka, Elżbieta Kurus, wykonała obraz inspirowany kołtryną płazowską. Jest to „kołtryna dziewięcierska”. Kwiaty jakie się na niej znalazły to rudbekie i chabry. Zamiast drewnianego cebrzyka w centrum umieszczone zostało gliniane naczynie. Teraz obraz ten został wykorzystany jako inspiracja do drzeworytu, jaki wykonuje Grzegorz Ciećka. Jego cechą charakterystyczną będzie to, że na naczyniu znajdą się regionalne, dziewięcierskie wzory, inspirowane lokalną tradycją garncarską.

Deska jaka została użyta do wykonania drzeworytu ma wymiary kwadratu o bokach 21,3 cm i grubość 5,7 cm. Drewno użyte to lipa, sezonowana 30 lat, pochodząca z rodzinnych zasobów materiałowych.

Poniżej pierwsze etapy prac z drzeworytem „Kołtryna dziewięcierska”: naniesiony rysunek na lipową deskę, testowe cięcia, mające na celu zapoznanie się ze strukturą drewna i rytowanie główne.

Rysunek na desce lipowej, warto zauważyć, że deska ma małe sęki, ale zostały one tak wkomponowane, by można było je usunąć.
Testowanie drewna, obserwacja jak zachowuje się materiał pod wpływem rodzajów noży. Zostały tu usunięte sęki. Pokazuje to, że deska nie musi być idealna, tylko w przypadku skaz trzeba je umiejętnie wkomponować.
Postęp prac nad wycinaniem motywu
Postęp prac nad wycinaniem motywu, stan na 31 lipca 2023

Zrealizowano w ramach programu stypendialnego Narodowego Instytutu Kultury i Dziedzictwa Wsi dla Twórców Ludowych ze środków Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi

www.nikidw.edu.pl