Podstawowe informacje dotyczące działania „Reaktywacja i rozwój drzeworytu płazowskiego”.
Stowarzyszenie Tegit et Protegit (ze współorganizatorami Gminny Ośrodek Kultury w Narolu i Stowarzyszenie Folkowisko), jest organizacją odpowiadającą za wpis pod tytułem:
Reaktywacja i rozwój drzeworytu płazowskiego z dziedziny: wiedza i umiejętności związane z rzemiosłem tradycyjnym.
do Krajowego rejestru dobrych praktyk w ochronie niematerialnego dziedzictwa kulturowego
tworzonego przez Narodowy Instytut Dziedzictwa. Wpis jest akceptowany i podpisywany przez Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego.
Po zapoznaniu się i podpisaniu przez wybranych depozytariuszy wniosku praktyki (dwóch ówczesnych członków Stowarzyszenia Tegit et Protegit: Grzegorz Ciećka i Anna Serkis-Wojtowicz, oraz zaproszonego do wspólnych działań ludowego twórcy Józefa Lewkowicza), związanej z Reaktywacją i rozwojem drzeworytu płazowskiego, depozytariusze zadeklarowali długofalową pracę nad działaniami mającymi na celu wypracowanie trwałej żywotności drzeworytnictwa (kontrola efektów prac następuje po 5 latach od wpisu i wydawana jest wtedy opinia o żywotności niematerialnego dziedzictwa kultury). Osobą odpowiedzialną na wpis, kwestie organizacyjnie, oraz kontakty z NID jest Alicja Mróz ze Stowarzyszenia Tegit et Protegit.
W związku z brakiem szczegółowych informacji dotyczących przedmiotu i idei wpisu, Stowarzyszenie Tegit et Protegit udostępnia podstawowe informacje i definiuje reguły na jakich działa dla mediów i osób zainteresowanych.
Szczególnym celem działania Reaktywacja i rozwój drzeworytu płazowskiego jest wypracowanie żywotności dla drzeworytnictwa w Płazowie i jego okolicy oraz promocja rzetelnej historii związanej z drzeworytem w Płazowie. Ponieważ dziedziną niematerialnego dziedzictwa kulturowego z jaką pracujemy jest wiedza i umiejętności związane z rzemiosłem tradycyjnym, szczególny nacisk kładziemy na prace badawcze związane z tradycyjnym rzemiosłem drzeworytniczym od początku powstania jako sztuki ludowej pod koniec XVII wieku, jak i wcześniej jej tradycyjnej średniowiecznej postaci. Dalszym efektem jest wykorzystanie tej wiedzy i ciągłe udoskonalanie umiejętności.
Podstawowy aspekt dotyczy dziedzictwa kulturowego jakiego dotyczy wpis, jakim jest drzeworyt z Płazowa. Ponieważ Muzeum Etnograficzne w Krakowie jest właścicielem oryginalnej kolekcji 22 oryginalnych drzeworytów pochodzących z Płazowa, których historia badana była od 1900 roku do czasów obecnych, mamy bardzo bogaty zbiór informacji na temat tej kolekcji. Depozytariusze (szczególnie ta rola przydzielona jest w ramach wpisu do rejestru Grzegorzowi Ciećka) mają za zadanie badać historię i odkrywać jej nowe aspekty, czy też wykorzystywać do budowania „dobrej praktyki w ochronie niematerialnego dziedzictwa”. W związku z tym, że Stowarzyszenie Tegit et Protegit oraz współorganizatorzy „Reaktywacji i rozwoju drzeworytu płazowskiego” respektują własność kolekcji płazowskiej, która znajduje się w zbiorach Muzeum Etnograficznego w Krakowie i zobowiązuje się jasno definiować miejsce usytuowania oryginałów, ich wartość i unikatowość. Zobowiązanie to wynika z kwestii praw własności i autorskich oraz chęci utworzenia kopii kolekcji, która eksponowana byłaby w przyszłości w Płazowie. Tworzone kopie w ramach działań będą widocznie oznaczane i podpisywane według schematu:
Kopia drzeworytu [nazwa, tytuł] pochodząca z warsztatu rodziny Kostrzyckich funkcjonującej w XIX wieku. Autor kopi [Imię i nazwisko] data wykonania. Oryginalna matryca z drzeworytem znajduje się w zbiorach Muzeum Etnograficznego w Krakowie.
Podobnie powinny być opisywane odbitki z matryc drzeworytów!
Dodatkowo opis autorski, wykorzystane narzędzia, rodzaj drewna, wymiary matrycy ze wskazaniem różnic lub identyczności oraz sposób wykonania, czyli jakie materiały i skąd, posłużyły do wykonania matrycy. Opis najlepiej zrobić w formie karteczki przyklejanej na tył odbitki. Od przodu powinien być naniesiony podpis autora odbitki i jej numer. W przypadku wyraźnych różnic wielkości matrycy względem oryginału, istotnych różnic względem oryginału, co w sposób wyraźny odróżnia od oryginału kopię, można mówić o inspiracji, a nie wykonaniu kopii dzieła.
Zachęcamy także inne osoby do podobnych podpisów, jeżeli wykonują kopie drzeworytu płazowskiego (także dalej odbitki z nich). Wynika to w prawie polskim z autorskiego prawa osobistego, które jest prawem podmiotowym. Prawo to jest bezterminowe (nieograniczone w czasie), niezbywalne (trwale związane z twórcą) oraz nie podlega dziedziczeniu.
Autorskie prawa osobiste to między innymi uprawnienia do: autorstwa utworu, oznaczenia utworu swoim nazwiskiem lub pseudonimem albo do udostępniania go anonimowo, nienaruszalności treści i formy utworu oraz jego rzetelnego wykorzystania, decydowania o pierwszym udostępnieniu utworu publiczności, nadzoru nad sposobem korzystania z utworu.
Związane jest to szczególnie z jasną deklaracją, czy dana kopia powstała w ramach inspiracji działaniami depozytariuszy z kręgu lokalnego dziedzictwa kultury i terenu powiatu lubaczowskiego, czego dotyczy wpis do Krajowego rejestru, czy jest to działanie niezwiązane z działalnością depozytariuszy i terenem obejmującym społeczność tego lokalnego dziedzictwa kultury. Depozytariusze są otwarci na współpracę i zwiększanie zasięgu dla drzeworytu ludowego. Jest to główny cel tego wpisu, trwałe umocowanie w lokalnej społeczności dawnej tradycji związanej z ludową grafiką. Depozytariusze i lokalna społeczność, szanując działania Muzeum Etnograficznego w Krakowie i respektując własność i wkład w badanie i promocję drzeworytu z Płazowa także uważają, że mają prawo związane z lokalną historią do udziału w korzyściach niematerialnych kolekcji płazowskiej. To działanie ma przede wszystkim wzmacniać wartość ludowej grafiki, promować ją i budować pozycję czołowego ośrodka dla tej sztuki jaką od 2022 roku i wpisu do rejestru staje się Płazów.
Krajowy rejestr dobrych praktyk w ochronie niematerialnego dziedzictwa kulturowego można nazwać jednym z narzędzi ochrony niematerialnego dziedzictwa kulturowego w Polsce. Został stworzony w celu promowania i upowszechniania działań, które skutecznie przyczyniają się do ochrony i zachowania niematerialnego dziedzictwa kulturowego.
Po dokonaniu wpisu, depozytariusze stają się ambasadorami danej praktyki. Są uczestnikami inicjatyw, które mają na celu ochronę, zachowanie, dokumentowanie i promocję niematerialnego dziedzictwa kulturowego w jego tradycyjnej postaci. Często też są zapraszani na różne wydarzenia po to, aby inni mogli uczyć się z ich doświadczeń i wdrażać podobne działania u siebie. Jest to związane z tym, że posiadają wiedzę organizacyjną połączoną z głębokim zrozumieniem niematerialnego dziedzictwa kultury. Podstawową rolą depozytariuszy jest ochrona reaktywowanego dziedzictwa kultury i praktykowanie zgodne z tradycją i kulturą lokalnej społeczności. Powinni budować społeczność wokół dziedzictwa i angażować inne organizacje do ochrony dziedzictwa kultury. Depozytariusze mają za zadanie dbać o to, aby praktyki i tradycje były zachowywane w sposób zgodny z oryginalnymi formami i wartościami kulturowymi. Powinni zapobiegać wszelkim działaniom, które mogłyby prowadzić do deformacji lub komercjalizacji dziedzictwa, które mogłyby zaszkodzić jego integralności i autentyczności. Działalność ta nie powinna też służyć do autopromocji, zawsze na pierwszym miejscu powinno być dziedzictwo kultury.
Oficjalne strony związane z wpisem do krajowego rejestru dla drzeworytu płazowskiego to:
http://drzeworyt.ziemialubaczowska.pl
https://www.facebook.com/drzeworytplazowski
Profil drzeworytni w Płazowie na Facebooku znajdziesz TUTAJ, pieczę nad nim ma współorganizator praktyki Gminny Ośrodek Kultury w Narolu.