Drzeworyt płazowski w większości składa się z kopiowanych wzorów i podobizn, których inspiracją były obrazki wykonane przez profesjonalistów. Ponieważ obrazki te były masowo produkowane przez zawodowców i rozchodziły się po wielu miastach, nie mają wartości jako „lokalny bank wzorów”. Poniżej mamy drzeworyt ze zbiorów Muzeum Regionalnego im. dr Janusza Petera w Tomaszowie Lubelskim.
Grafika ze św. Janem Złotoustym z drugiej połowy XVII wieku Jana Filipowicza ze Lwowa pokazuje, że szczególnie wzory i motywy na szatach świętych były bardzo charakterystyczne, używane przez profesjonalistów i znajdujemy je też na ludowych drzeworytach jako uproszczone kopie. Stąd jak wspomina Jerzy Kieszkowski w katalogu do Teki Łazarskiego:
„Motywy swe dekoracyjne biorą 'obraźnicy’ z pasów polskich, szat kościelnych i strojów XVIII w. przetwarzając je na swój sposób, t.j. pogrubiając”.
Poniżej kilka przykładów szat z drzeworytów płazowskich, gdzie użyto wzorów, o których wspomina Jerzy Kieszkowski:
Drzeworyty wykonywane przez ludowych twórców zawierają dodatkowo różne elementy, które są dodatkami, mającymi na celu zagospodarowanie przestrzeni. Ich rolą jest utrzymać papier w płaszczyźnie, bowiem podczas odbijania mógłby wpadać i się brudzić farbą, której naddatek gromadzi się w wyciętym tle. Jerzy Kieszkowski tak opisuje te elementy:
„Oryginalną natomiast twórczością artystów ludowych są: stylizacja kwiatów i roślinności z natury studiowanych, wreszcie fantastyczne ornamentacje roślinne i geometryczne zupełnie pokrewne tym, z jakiemi spotykamy się na drzeworytach i dziełach sztuki XV wieku. Ale dziedziną świadczącą w całej pełni o oryginalności drzeworytników ludowych, to styl ich utworów.”
Można doszukiwać się inspiracji związanych z inwencją twórczą drzeworytnika z Płazowa w roślinności i wzorach. Gdy porównamy kolekcję płazowską z litewską z Teki Łazarskiego, zobaczymy, że różnią się stylistycznie. Jak wspomina Kieszkowski, dziedziną świadczącą w całej pełni o oryginalności jest styl ich utworów, czyli charakter kształtu, który dostrzegają obeznani z sztuką. Tutaj właśnie możemy doszukiwać się rzeczy najcenniejszej dla drzeworytu płazowskiego i jego stylistycznej kontynuacji.
Oczywiście najcenniejszy drzeworyt, unikatowy w swojej formie, to kołtryna, praktycznie gotowa do wykorzystania jako lokalny wzór.
To tylko zaznaczenie problematyki, rozwinięcie tematu pod koniec roku razem z publikacją kanonu drzeworytniczego.
pochodzenie grafik: cyfrowe.mnw.art.pl
opracowanie tematu: Grzegorz Ciećka